Ekonomi dünyası taban fiyat tartışmasına kilitlendi. 17 bin 2 lira olan minimum fiyatın, iktidarın belirlediği enflasyon amacına endekslenmesini toplum kabullenmiyor.
AKP’ye yakın iş dünyası kuruşlarından MÜSİAD bile geçmiş enflasyon oranı ile enflasyon amacı ortalamasının alınmasını öneriyor.
Sonuç olarak Ocak 2025 itibariyle minimum fiyata yapılacak artırımla, 21 bin ile 25 bin TL aralığında beklenti ağır basıyor. Muhalefet ise 30 bin TL’nin altının kabul edilemeyeceğinde ısrarlı.
Çalışanların yüzde 60’ının taban fiyat ve taban fiyata komşu bir fiyatla çalışması ülkenin “yoksulluk sınırını” belirliyor.
Özel kesim için minimum fiyat, belirledikleri komşu fiyat açısından değer taşıyor.
***
Su Eserleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği Yönetim Heyeti Lider Yardımcısı, Bodrum ve Milas Su Eserleri Yetiştiricileri ve Üreticileri Birliği, Muğla Kültür Balıkçılar Derneği Yönetim Kurulu Başkanı İhsan Bozan, 35 yıllık Muğla firması Kılıç Balık’ın da genel müdürü.
Bozan “Balık çiftliklerinde en düşük maaş hiçbir vakit taban fiyat düzeyinde olmadı. 17 bin liraya kimse çalışmıyor. Bizde en düşük fiyat 22 bin lira. 2025 yılı için minimum fiyata yapılacak artırım oranını yakınsayan bir artırım yaparız” diyor.
Türkiye’nin 2 milyar dolara ulaşan su eserleri ihracatının 3’te 2’si Avrupa ülkelerine yapılıyor. Bozan bu nedenle de Avrupa Birliği (AB) standartlarına bağlı olduklarına işaret ediyor.
Türkiye’nin canlı et ihracatı yapabildiği tek eser kümesi su eserleri olduğuna vurgu yapan Bozan “Biz artık kalite ve etraf meselelerini aştık. AB çalışan ve balık refahı üzerinde duruyor. Cumartesi günleri mesai yaptırmıyor. Böylelikle haftalık tatil 2 güne çıktı. Vardiya sayısını 3’ten 2’ye indirdik. İş güvenliği, çalışma şartları denetleniyor.” diye de ekliyor.
***
Balıkçıların maaşı; tecrübe müddeti, firma, yapılan işin kapsamı üzere birçok kritere nazaran değişiklik gösteriyorsa da, Kariyer.net’te Kasım 2024 itibariyle aktüel balıkçı maaş ortalaması 34 bin 500 TL civarında. En düşük maaş 21 bin 700 TL, en yüksek maaş ise 57 bin100 TL olarak belirtiliyor.
***
AB standartları, “çalışan refahı” kriterleri koyuyorsa da hala etraf meseleleri aşılmış değil. Balık unu ile beslenen çiftlik balıklarının ölüsü, dışkısı denizin tabanında yol açma potansiyeli olan kirliliği önlemek için kotalar kondu. Muhakkak alanda su eserleri üretim ölçüsüne yasal hudut getirilmiş durumda.
“Deniz kirliliği ile kültür balıkçılarından öteki çaba eden öbür kurumsal bir çalışma yok” diyen Bozan, denizden çıkan çocuk otomobillerinden, paklık eserleri ambalajlarına kadar seyahat teknelerinin, yatların yarattığı kirliliğe dikkat çekiyor.
Türkiye denizlerinden kar sağlarken, doğal hayat döngüsünü korumak zorunda. Sadece turizmin değil, balıkçılığın gelişmesi de doğal ömür döngüsünün sürdürülebilirliğine bağlı.
***
TÜİK’e nazaran su eserleri üretimi 2023 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 18.6 artarak 1 milyon 7 bin 921 ton olarak gerçekleşti. Üretimin yüzde 38,4’ünü avcılık yoluyla elde edilen deniz balıkları, yüzde 55’ini yetiştiricilik eserleri oluşturdu.
***
Bundan 10 yıl kadar önce Tarım Bakanlığı tarafından başlatılan “Türk somonu” projesi, Sinop başta olmak üzere Karadeniz’de yetiştirilmeye başlandı.
Karadeniz‘de 2023 prestijiyle 66 bin ton civarında Türk somonu yetiştirildi. Bunun büyük kısmı ihracata gitti. 550 milyon dolarlık bir iktisat yaratıldı.
Sinop’ta 2017 yılında başlayan Türk somonu üretimi 2023 yılında toplam 27 bin tona ihracat ise 45 milyon dolara ulaşıyor.
Karadeniz‘de şişe burunlu yunuslar, ton balığı, hamsi, ringa balığı, uskumru ve ünlü beyaz mersin balığı dahil yaklaşık 180 balık tipi bulunur.
***
Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya ihracat ambargosu uygulayan ve başta Norveç olmak üzere Avrupa’ nın boşalttığı piyasayı Türk somonu almış.
Karadeniz’de toplam üretim 65 bin tona yükselmiş. Alabalık renklendirilerek Türk somonu ismini alan “Turkish Salmon From Black Sea” markasıyla dünyaya tanıtılan Karadeniz Alası, Karadeniz’de (Giresun ve Artvin’de dahil olmak üzere) 6 ay geçirip olgunlaşınca pazara sunuluyor.
***
Orta Karadeniz Bölgesinde Satılan Türk Somonu ile Atlantik Somonunun Besin İçeriği ve Yağ Asidi Kompozisyonu Tarafından Karşılaştırılması’na nazaran; ham protein ve ham yağ ölçüsü sırasıyla Türk somonunda yüzde 19.04, yüzde 20.34, Atlantik somon balığında ise yüzde 6.30 yüzde 8.57 olarak belirlenmiş. Türkiye somonunda toplam omega-3 yağ asitleri yüzde 12.96 iken Atlantik somonunda yüzde 11.46 olarak tespit edilmiş.
Türk somonunun omega-3/omega-6 oranı 0.54 iken Atlantik somonunun kıymeti 0.48 ile geriden geliyor. Ayrıyeten Türk somonunun hem toplam PUFA hem de EPA+DHA bedeli açısından Atlantik somonuna nazaran daha yüksek kıymete sahip olduğu belirlenmiş.
***
Türkiye‘nin 2023 yılı su eserleri yetiştiriciliği üretiminin 580 bin tona ulaştığını vurgulayan Bozan, Türkiye’nin su eserleri yetiştiriciliğinde AB’de birinci, dünyada ise 17’nci sıraya yükseldiğini vurguluyor.
Türkiye’de üretim artışlarına karşılık kişi başına deniz eserleri tüketiminde hayli düşük düzeyde. Avrupa’da kişi başına yıllık su eserleri tüketimi 15 kilo düzeylerindeyken, Türkiye’de 6 kiloyu geçmiyor.
Her çocuğa haftada bir balık yedirebiliyor muyuz? Asıl sorun bu!
Deniz balığı üretiminin olmadığı ve yılda 300 milyar dolarlık su eserleri ithalatı yapan Amerika kapalı kara tesislerinde Kobia balık üretimiyle pazar genişlemesi sağlıyor, Panama’da somon üretimi geliştiriyor.
Afrika ise “otobur” olarak bilinen ve protein pahası düşük deniz bitkileriyle beslenen Tilipia üretiyor.
***
Türkiye’de toplam levrek ve çipura üretiminin yüzde 70’inin Muğla, Aydın bölgesinde gerçekleştiğini söyleyen Bozan; bunun 30 bin tonunun Kılıç Balık tarafından karşılandığına dikkat çekiyor.
Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Giresun ve Artvin’de somon; Mersin, İzmir, Arnavutluk, Moritanya ve KKTC’de de alabalık, orkinos işletmeleri bulunan Kılıç’ın; yavru balık, balık yemi, balık yağı üretimi ile birlikte ihracatlarının 150 milyon dolara ulaştığını söylüyor.
***
Kültür balıkçılığı üretiminde Muğla yüzde 41 ile açık orta önder pozisyonda. İzmir yüzde 13 ile ikinci; Bilecik, Çanakkale, Kayseri, Antalya, Çanakkale, Aydın vilayetleri yüzde 3 ile yüzde 4 oranlarıyla İzmir‘i takip ediyor.
***
Çipura Muğla’nın balığı! Yer altı tuzlu suları nedeniyle Ekinambarı ve Avşar Ovası’nda yok olan pamuk tarlalarının yerinde açılan toprak havuzlarda köylüler yılda yaklaşık 400 ton çipura üretiyor.
Türkiye’nin toprak havuz deniz balığı merkezi Milas’ta işletmelerin onaylı kapasitesi 8 bin 982 ton düzeyinde.
Milas’ta 1986 yılında başlayan ve giderek yaygınlaşan tarla balıkçılığının, ziraî üretimi düşük verimli bölgelerde halkın en önemli geçim kaynağı haline gelmiş.
144 adet toprak havuz işletmesinin bulunduğu ilçede çipura, levrek ve sarıağız üzere tiplerin yanı sıra minekop, Türk somonu, pisi balığı, fangri, mercan, sinarit, sivriburun karagöz, sarıkuyruk, trança, lagos balıkları ile karides ve mavi yengeç üretimine de başlandı.
Yılda 904 milyon adet üretim kapasitesi ile bu işletmeler, Türkiye’nin yavru balık muhtaçlığının yüzde 75’ini karşılayabiliyor.