Dr. Rukiye Ekenler
“Zor vakitlerden geçiyoruz…”
90’larda, öğrenciliğimde, siyasetle tanıştığım öğrenci derneğindeki çalışmalarımdan beri en çok duyduğum cümle budur: “Zor vakitlerden geçiyoruz.”
Yine öylesi bir zamandayız.
İnsan aklının sonlarının ne kadar büyük olduğunu biliriz. Hele küreselleşme ve teknolojik gelişmelerle birlikte insan aklının daha fazla bilgiye, sese, görselliğe ulaşabildiğini de biliriz. Lakin bu bilgileri daha nasıl kullanacağımızı bilemiyoruz, çaresiz kalıyoruz ve her zamanki üzere halimizi içindeki rabbe, vicdanına bırakıyoruz.
Haftalardır kâbus üzere çöken “yenidoğan çetesi” haberleriyle hayatımız alt üst oldu. Lakin her zamanki üzere olayı ferdî ve meseleler üzerinden sorguluyoruz. Görünenin ardındakini göremiyor, nefret lisanından kurtulamıyoruz; bir vahamet var, bundan ötürü da sistem denilen aygıtın eksikliklerini gözden kaçırıyoruz.
Geçen hafta bu tasalarla bir yazı yazdım, bunu kamuoyuyla paylaşmıştım. Sonrasında Unsur TV’ye çıktım, kavramların yanlışsız kullanılması gerektiği söyledim, tekrar etmekte fayda var:
Bilgilendirme yapılırken nefret lisanından, kamuoyunda infial yaratabilecek telaffuzlardan uzak durulması gerektiğini, mevzunun hassas olduğunu, şayet gerçek cümleler kullanılmaz ve süreç yanlışsız yönetilmezse sağlıkçıya şiddetin boyutunun artacağını, telaşlı toplumun dertlerinin vahim boyutlara ulaşacağını ve aslında para münasebeti içinde uygundan düzgüne yıpranmış, yaralanmış hasta-hekim bağının daha zora gireceğini, daha sıkıntı durumlarla karşı karşıya kalacağımızı tabir etmiştim.
Gene birebir korkularla yazıyorum.
Hâlâ ağır bakımda faal olarak çalışan bir tabip olarak son iki haftadır yaşanmışlıklarım üzerinden yazıyorum. Tüm bu dertlerimi somutlaştıran şeyler yaşadığım için yazıyorum.
Bir sefer daha siyasetçileri, basını ve bu hususta konuşan herkesi sağduyuya davet ediyorum. Yalnızca profesyonel kimselerin konuşması gerektiğini bir kere daha söylemek istiyorum. Bu mevzunun yalnızca yara almış adalet sistemi içinde değil tam da kamuoyu önünde hayli şeffaf/ bilimsel sistemlere konuşulup çözülmesi gerektiğine inandığımı söylemek istiyorum.
Sağlık politikaları
21’inci yüzyılda en fazla sıhhat siyasetleri siyaseten istismar edilen bir husus olmuştur. Gelişen teknolojiyle tanısal alandaki gelişmeler genetik ve hücresel seviyeye ulaşmış ve pek çok bilimsel bilgi sayesinde insanoğlu yalnızca hastalıklarla değil baş etmeyi, yaşlanmaya, hatta mevte deva bulmaya kadar gitmiştir ve daha evvel klâsik usullerle çözülesi pek çok hastalık, rahatsızlık, marazlık çağdaş tıpla daha süratli daha aktif çözülebilir olmuş, bu da insanın sıhhate ulaşma isteğini arttırmıştır. Bu istek doğrultusunda siyasi iktidarlar da yeni sıhhat siyasetleri üretmek zorunda kalmış, bunlarla ya siyasi güçlerini sağlamlaştırmış ya siyaseten yok olmuşlardır.
Durum bu türlü olunca mevcut iktidar “sağlıkta dönüşüm programı” çerçevesinde pek çok değişiklik yapmış, sıhhate ulaşılabilirliği arttırmak ismine “özel hastaneciliğin” önünü açmış, milyonlarca dolar yatırımlar yapılması için yürek, güç ve krediler vermiştir. Her köşe başına açılan hastanelerde her türlü sıhhat hizmetine rahatlıkla ulaşan beşerler da bundan mutlu olmuş ve iktidarın gücü de gitgide büyüyerek devam etmiştir.
İktidar sürece bu türlü yaklaşırken, hastane sahipleri de nasıl kâr edeceklerini düşünmüşlerdir; ağır bakım talebini yükseltmiş, bunun için hem erişkin hem yenidoğan ağır servisleri kurmuş, milyonlarca dolar yatırım yapmış, işçi almış, yetiştirmiş ve SGK’yla yaptığı mutabakat doğrultusunda her ayın son haftası faturalandırdığı ağır bakım hizmetinin fiyatını nakit olarak almış ve bu talep arttıkça ağır bakımları geliştirmiş, ağır bakıma yatırım yaptıkça da oradan daha çok para kazanma isteği artmıştır.
Değişen sosyoekonomik şartlar içinde, bayanların da çalışma hayatına girmesiyle konutta yaşlı hasta bakımına olan talep azalmış, doğurganlık sayısı azalmış ve doğum yaşı artmıştır. Çevresel ve beslenme etkenleriyle birlikte onkolojik hastaların da arttığını ve sıhhatle ilgili beklentilerin yükseltildiğini de düşünürsek bu çerçevede ağır bakım talepleri artmıştır ve bu talep artışı doğrultusunda hür piyasa siyasetleri ve kapitalist anlayışlar içinde özel hastaneler ağır bakımı bir kar alanı olarak görmüşlerdir. Vakit içinde sayıca o kadar çok artmış ki, özel hastanelerdeki ağır bakım yatak sayısı kamu hastanelerini geçmeye başlamış ve bu türlü olunca da o yatakları dolu tutmak üzere bir mecburilik ortaya çıkmıştır.
Hasta kabul nasıl olur?
112 Acil Komuta Merkezleri her kentte vardır ve o kentteki her kamu ve özel hastanenin ağır bakım boş yatak sayısını görür ve hastaya ağır bakım gereksinimi olduğu söylendiği andan itibaren (ki bu gereksinim acilde ya da serviste hastayı takip eden hekimin alacağı bir kararla belirlenir) 112 komuta merkezi evvel kamu hastanelerdeki ağır bakım yataklarına transport sağlar, kamu dolduğunda özele hasta transportu gerçekleştirilir.
Hâl bu türlü olunca ağır bakımı dolu tutmak isteyen kimi özel hastaneler “simsar” ya da “aracı” denilen bireyler üzerinden hastayı kendi ağır bakımına getirmeye başladı.
Bu durumdan hastalar mutluydu; fiyatsız, ya 112 ya da kabul gördüğü hastanenin ambulansıyla transportu sağlanıyordu, fiyatsız ağır bakımda takibi, tedavisi yapılıyordu. Hasta yakını da mutluydu. Günlük hayatında özel hastaneden sıhhat hizmeti alamazken hastasının oraya yatışıyla kendini sıhhat hizmetine kolay ulaşır ve eşit hissediyordu; eşitlik herkese uygun gelen bir histi. Hastanenin işvereni da mutluydu, yatağı boş kalmıyordu ve ay sonunda SGK üzerinden ödemesini alıyordu. Simsar da mutluydu; bunlar vaktinde 112 grubunda çalışmış ya da kamu hizmetinden emekli kimselerdi, ömürlerinin bir periyodunda sıhhat bölümüyle ilişkilenmiş, insan münasebetleri yeterli olan ve bu alakayı finansa dönüştürmede ustaydılar, hiç görmedikleri, bilmediği biri üzerinden risk almadan para kazanıyorlardı ve artık, tahminen de yalnızca telefon üzerinden bu işi yapıyorlar, yorulmadan âlâ para geçiyordu ellerine.
Bu mutluluk hali elbette kimin sorumlu olduğunu sorgulamaya müsaade vermiyordu, iş ve hizmet, bir şeyler aksasa bile asla eleştirilmiyordu.
Ancak bundan şad olmayan bireyler vardı: Bunlar ağır bakımda hastayı tedavi edecek hekimlerdi.
Düşünün, ağır bakımda çalışan bir doktorsunuz, içeriye kabul etmediğiniz, bilmediğiniz bir hasta giriyor… Tüm bu süreçlerden habersiz olan hasta ve yakınlarıysa özel hastanede olmuş olmaktan kaynaklı bir memnunluk içindeler, beklentilerini yüksek tutuyorlar, durum âlâ olursa, hiç sorun yok, aksi bir şey olursa, yaşanabilecek eksikliklerden direkt suçlanacak biri var: Hekim!
Hastanın nasıl doktor seçme hakkı varsa, tabiplerin da çalışmış olduğu hastanenin fiziki şartları, ekipmanları, konsültan tabip durumuna nazaran hasta seçme hakkı bulunduğundan hastayla ilgili bilgiler her vakit tabibin elini güçlendirir, meğer bu sistem içinde tabip ve hastane şartları direkt bay-pass edilerek, yalnızca finansal nedenler devreye giriyor.
Süreç doktor için bu türlü başlıyor. Hatta yaşadığı şiddet dolu sürecin sonunda bir de simsarın kendinden daha çok fiyat aldığını duyduğunda neler hissedebileceğini düşünün.
Bu durumda tabip en zoru yaşıyor. Buna reaksiyon gösterse de kurumsal sayıda hastane dışında kalan pek çok hastane de sistem bu türlü işliyor.
Sonra ne mi oldu?
Zamanla ağır bakımdan eski kârları sağlayamayan hastane işverenleri evvel simsarları devre dışı bıraktı, sonra coğrafyamızda gelişen ağır ekonomik şartlarlabu sefer ziyan ettiği gerekçesiyle (SGK ödeneği azaldı, SGK uzun yıllar SUT fiyatlarına artırım yapmadı, çıkan genelgelerle hastadan fark alınması yasaklandı, ilaç ve tıbbi gereç fiyatlarının kur farkı nedeniyle her gün artması, işçi masraflarının artması doğrultusunda) kimi doktorlarla anlaşarak işletmeyi vermeye/ devretmeye başladı.
İşletme şöyle oldu: Özel hastanenin sahipleri ağır bakım ünitesini aylık muhakkak bir fiyat karşılığında branş tabiplerine kiraya verdi, “aylık bana şu kadar fiyat ver gerisine ben karışmam” dedi. Böylece ilaç, gereçler, hemşire ve personel giderleri kiralayan tabibe ve gruba kaldı.
Zaman vakit fizik tedavi, göz, estetik merkezlerine hastanenin bir katı da kiraladıkları oldu. Bu da cabacısıydı.
İşletme süreci, müşahedeler, ayrıntılar
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi’nden uzmanlığımı alıp (2004) Diyarbakır’a gittiğimde özel hastane gerçekliğiyle tanıştım. İdealist bir hekim olarak ve üniversite hastanesi prensipleriyle öğrendiğim pek çok şeyi orada yaşatabilmek için verdiğim çabayı hatırlıyorum da yüzüme bir gülümseme gelmiyor değil. İşverenin çalışan doktorlarla yapmış olduğu birinci özel hastane toplantısından çıkmış ve sonbaharın da tesiriyle erken kararan havada yolumu kaybederek surlara gerçek uzun mühlet yürümüş, yanlış yerde olduğumu fark etmiştim.
Anestezi ve reanimasyon uzmanı olduğumdan, poliklinik yapmadığımdan ve yaptığım her süreç, her tetkik, her radyolojik inceleme SGK tarafından karşılandığından şanslıydım.
İşletme alan doktorları düşünüyorum artık. Tanıdıklarım oldu, duyduklarım oldu. Sağlık dalı küçüktür, herkes herkesi bilir; hepsi âlâ insanlardır bilirim, fakat adalet yeterlilikten daha değerlidir ve artık bu süreçlerin (yenidoğan) ortaya çıkmasıyla vaktinde oralarda çalışmış sağlıkçılardan duyduklarım karşısında bende infial duygusu oluşmuyor değil lakin bir tabibin bile isteye hastasının vefatını isteyebileceğine asla inanmam.
İşletme süreci nedir, nasıl işler?
İşletmeyi alan tabipler, büyük oranda kâr mantığıyla hareket etmiş, mevcut kaideleri içinde kârını arttıramadığından, ziyanı azaltmak ismine ağır bakımları işletmiştir.
Neler yapar?
Yatakları dolu tutmak için farklı işbirliklerine yapar; hemşire sayısını azaltır, maliyeti yüksek ilaçları kullanmaktan kaçınıp, maliyeti yüksek süreçler gerektirecek hastaları görmezlikten gelir, maliyeti yüksek olan o süreci ya yapmaz ya da epikriz üzerinde yapar üzere faturalandırır, hastaları uzun yatırarak SGK faturalandırmasında hastaları olduğundan daha yüksek basamakta göstererek aldığı ödeneği yükseltir ve gece nöbetçi doktor bırakmayarak yetiştirdiği hemşireleri gece nöbete bırakarak gerektiğinde telefonla yardımcı olmak suretiyle süreci yönetim ederek maliyeti azaltır. Bunlar duyduklarımız lakin bir de yeni bilgiler eklendi tapeler üzerinden, mağduriyet üzerinden ek fiyat talep etmek, bu fiyatı veremeyen ailelerin telaşlarını arttırıcı nitelikte telaffuzlar ve davranışlarda bulunmak üzere ve daha fazlası tahminen de.
İşte tam da sinema burada koptu. Zira kirlenmenin sonu yoktu. Olmazdı. Tabip bir yerde dursa, vazgeçse, bu sefer çeteleşme ve yozlaşma içinde ayakta kalmak sıkıntı olacaktı ve aslında sistem bu türlü yürüyordu, kendini haklı çıkaracak argüman bulmak kolaydı, para kazanmak da güzeline gitmişti; bir işverenin denetiminde maaşlı çalışmaktansa kendi işi üzere çalışmak uygun gelmişti ve her şeyden değerlisi kontrol sistemi işlemiyordu. Siyasi iktidar sıhhat siyasetleri üzerinden gereğince prim yapmıştı ve politik şuurdaki küçük bir kesim dışında çürümeye başlamış bu sitemden kimse rahatsız değildi, bu sistemi deşifre etmeye çalışan da ya işsiz kalmayı göze alacak ya da daha diğer büyük bedeller ödeyecekti, ferdî çıkışlar dışında örgütsel çıkışlar yapılamadı, zira özel hastanelerdeki sıhhat işçileri örgütlü değillerdi.
Ayrıca sıhhat hizmetlerinin her alanında bu yapının içinde bireyler çalışanlar vardı, tam bir çete hali dense yeriydi. Artık bu sistem ya kediliğinden deşifre oldu ya da deşifre edildi.
Şimdi ne olacak?
İhtimâl, kamuoyunun gözü önündeki şahıslara cezalar verilecek, herkes derin bir oh çekecek. Adalet herkese âlâ gelen bir şeydir. Denetleme düzenekleri düzenlenecek. Özel hastaneler işletmeye vermekten vazgeçecek lakin ağır bakımda kar edemeyen hastane sahipleri farklı sistemlerle ağır bakımı kapatmaya, küçültmeye kadar gidecekler. Kapanan hastaneler oldu. Adına artık hizmet denilmeyen, kesim denilen Özel Sıhhat Bölümü boş durmayacak, monopolleşmeye gidecek ve büyük olan daha büyüyecek, alternatifi azalan sıhhat işçileri de daha ucuz fiyatlara bu büyük yapılarda çalıştırılacak. İşin kıymetli kısmının değdiği politikler hesap vermeyecek, toplumsal dejenerasyon, ekonomik kriz şartlarında ve sıhhatin parayla alınıp satılır olduğu düzenek içinde bireyler, yapılar, hastaneler yeni yollar deneyecek, yeni süreçler yaratacak.
Yoğun bakımın kapısında zorlandığım vakitlerde “bu sitemi biz kurmadık, tahminen de sistemin en mağdurlarıyız” dediğim çok olmuştur. Yaşadığın toplumu eksisiyle ziyadesiyle tanımak, yaşananlar karşısında insan olabilmek, insan kalabilmek elbette hem etik kıymetleri her an her alanda her zorluğa karşın korumak yaşamak yaşatmak ve bu kıymetleri alt üst etmeye yönelik tüm süreçleri pak kalarak ekarte edebilmek, anlatabilmek ve tahminen de berbatlardan daha mert olabilmekle sağlayacağız. Herkes unutsa bile biz sağlıkçılar bunları daha çok konuşacağız ki nitekim kalıcı adımlar atılabilsin. Hem hala bu sistemin içinde değil miyiz? Bu yazıyı tutmuş olduğum nöbetin 38’inci saatinde yazdığımı tabir edecek olursam, evet hala biz tıpkı yerdeyiz demem çok doğal değil mi sizce?
Yaşanan süreci kolay bir lisanla anlatmaya çalıştım; derdim şu evvel şu “hasta yapıya” teşhis koymak gerekir ki sonra tedavi edilsin. Cumhuriyet’in 101. yılında kalıcı, akılcı, bilimsel, ana lisanda, eşit, ulaşılabilir, toplumsal devlet çerçevesi içinde beşere, bilime ve etiğe dayalı bir sıhhat siyaseti geliştirilebilmiş değil.
Bu kadar karanlık içinde aydınlık beşerler da azımsanmayacak kadar çok ve onların yüzü suyu hürmetine, vicdanlara dayanarak sürdürülebilir bir süreç yaşandı.
Şunu da demeden edemiyor, siyaset düzeneği nedir, neden varlığı değerlidir sorusu akıllara geliyor, gelmeli de.
Yoğun bakım hekimi Rukiye Ekenler