Anayasa Mahkemesi el ile dıştan aramaya ait düzenlemede, “keyfiliği önleyecek garantilerin yer almadığına” karar veren Yüksek Mahkeme, toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın da yasallık şartını taşımadığına hükmetti. Yüksek Mahkeme, bekçilere silah kullanma yetkisi veren düzenlemenin iptali talebini ise reddetti. AYM’nin iptal kararları, 9 ay sonra yürürlüğe girecek.
CHP, AYM’YE BAŞVURMUŞTU
Haziran 2020’de yürürlüğe giren Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’ndaki kimi hususlar, bekçilere harika yetkiler verildiği gerekçesiyle tartışma yaratmıştı. CHP’de kanunda yer alan sekiz başka düzenlemenin iptali ve yürürlüğünün durdurulması için AYM’ye başvurmuştu. Başvuruyu pahalandıran Yüksek Mahkeme, kanundaki yedi farklı unsur ve fıkranın iptaline karar verdi. AYM’nin iptaline karar verdiği unsurlar ortasında en dikkat cazibeli olan ise bekçilere, “el ile dıştan arama” ile şov, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi gayesiyle “önleyici önlem alma” yetkisine ait düzenleme oldu.
SINIRLAMA “KANUNİ” DEĞİL
Resmi Gazete’de yayımlanan kararın münasebetinde, kanunun 6. hususu Ç fıkrasında yer alan ve bekçilere, “Kamu nizamını bozacak mahiyetteki şov, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi emeliyle genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici önlemleri alma” yetkisi veren düzenlemenin, toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sınırlama getirdiğine dikkat çekildi. Kararda, kelam konusu kuralda kamu nizamını bozacak aksiyon ve durumların mahiyeti, boyutu ve hudutları ile bekçilere tanınan misyon ve yetkilerin neler olduğunun belirlenmediğine vurgu yapılarak, “Kuralda yasal çerçeve ve prensiplerin oluşturulmadığı ve bu suretle toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın yasallık şartını sağlamadığı anlaşılmıştır” denildi.
“KEYFİLİĞİ ÖNLEYECEK GARANTİ YOK”
Kanunun 7. unsurunun 6. fıkrasında yer alan ve bekçilere el ile dıştan denetim yetkisi veren düzenleme de Anayasa’ya alışılmamış bulundu. Kararda, kelam konusu düzenlemenin, “kişilerin özel hayatına hürmet gösterilmesini isteme hakkına” sınırlama getirdiği kaydedilerek, kuralın hem belirsizlik içerdiği hem de keyfiliği önleyecek teminatları sağlamadığı belirtildi. “Kişilerin üstünün ve eşyalarının el ile dıştan denetiminin arama boyutuna ulaşmaması ve bunun sonlarının objektif ölçülerle tespit edilebilir nitelikte olması zorunludur” denilen kararda, “Kural türel öngörülebilirlik ve bellilik prensibi çerçevesinde her durum ve şartta objektif ve objektif olarak uygulanabilir nitelikte değildir. Elle denetim ismi altında anayasada düzenlenen garantilerden mahrum olarak arama kapsamındaki uygulamalara sebebiyet verecek ölçüde belirsizlik içermektedir. Ayrıyeten idarece elle denetimin hedefi dışında keyfi biçimde uygulanmasını engelleyecek kâfi garantileri sağlamamaktadır” sözlerine yer verildi.
“Uygulanabilir ve anlaşılabilir değil”
Yüksek Mahkeme ayrıyeten, kanunda bekçilere verilen, “Halkın sükûn ve istirahatini bozanları ve diğerlerini rahatsız edenleri engelleme” yetkisine ait kuralı da iptal etti. İptal münasebetinde, kuralda yer alan aksiyonların kabahat kapsamındaki aksiyonlar olarak mı değerlendirileceği, engellemenin kapsamı, hangi yetkileri içerdiği ve hudutları konusunda bir belirleme bulunmadığı anlatılarak, şöyle denildi:
“Engelleme yetkisinin uyarma yetkisini aşması ve temel haklara müdahale boyutuna ulaşması da mümkündür. Bu bağlamda engelleme tabirinin sıkıntı kullanma yahut silah kullanma yetkisini içerip içermediği, engellenen eylemler hakkında kabahatler kanunu kararlarının uygulanıp uygulanmayacağı, engellenen bireylerle ilgili ne cins süreçler yapılacağı, engelleme yetkisinin neleri içermediği, engellemeye bahis hareketin hukuk sisteminde kabahat olarak dahi düzenlenmemiş olması durumunda engellemenin mümkün olup olmadığı, kabahat yada kabahat olmamasına karşın özel hukuk çerçevesinde rahatsızlık verecek aksiyonların kural kapsamında bulunup bulunmadığı hususlarında bir açıklık bulunmamaktadır. Münasebetiyle kural hem bireyler hem de bekçiler istikametinden rastgele bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek biçimde uygulanabilir ve anlaşılabilir nitelikte değildir. Bu durumda kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik sınırlamanın yasallık şartını sağladığı söylenemez”
“KURAL BELİRSİZ”
AYM’nin iptal ettiği hususlar ortasında, bekçilere, “Görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçlar üzere malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan önlemleri tamamlattırma” yetkisi de yer aldı. Kararda, buna ait olarak ise, “Bekçilerin önleyici ve hami vazife ve yetkileri kapsamında konut işyeri ve araç sahiplerinin noksan aldıkları önlemlerin neler olduğu açıklanmadığı üzere, bu önlemlerin tamamlanmasından ne anlaşılması gerektiği, bu yetkinin kapsam ve hudutları ile nasıl gerçekleştirileceğinin muhakkak olmadığı, kâfi yasal unsur ve çerçeveyi ön görmemesi nedeniyle kuralın bilinmeyen olduğu sonucuna ulaşılmıştır” değerlendirmesi yapıldı.
BAKANLIK YÖNETMELİĞİNE BIRAKILAMAZ
Bekçilerin istihdamı ve işe alınmalarından sonraki hiyerarşilerine ait düzenlemeler de Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilen hususlar ortasında yer aldı. Yüksek Mahkeme, bekçilerin istihdamı için “İçişleri Bakanlığı’nca çıkarılan yönetmelikle belirlenen eğitim, yaş, sıhhat ve fiziki yeterlilik üzere özel kaideler aranır” ve “Çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edilmek için İçişleri Bakanlığı’nca çıkarılan yönetmelikte belirlenen yol ve temellere nazaran yapılacak giriş imtihanında başarılı olmak şarttır” biçimindeki kararları de şu münasebetle Anayasa’ya alışılmamış buldu:
“Kamu hizmetine girme hakkını sınırlamaya yönelik bir yasal düzenlemenin şeklen var olması kâfi olmayıp kuralların keyfiliğe müsaade vermeyecek biçimde muhakkak ve öngörülebilir nitelikte olması gerekir. Kanunun bu niteliklere sahip olması hukuk devleti unsurunun gereğidir. Bekçi olarak istihdam edilmede başarılı olmak için aranacak ölçütlere ait konuların belirlenmesi yasal çerçeve çizilmeden kurallarla yönetmeliğe bırakılmaktadır. Bu prestijle kuralların hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması gereğiyle bağdaşmadığı sonucuna ulaşılmıştır.”
ÖLÇÜTLER MAKUL DEĞİL
Kanunun 2. hususunda yer alan ve bekçilerin amirlerinin meslek hiyerarşisi içinde belirlenmesini düzenleyen karar de iptal edildi. İptal kararında, kelam konusu düzenlemede bekçilerin astlık-üstlük alakası içerisinde mesleksel hiyerarşideki pozisyonları ve amirlerinin kimler olduğunun açıklanmadığı belirtilerek, “Amirlerinin nasıl ve hangi ölçütler dikkate alınarak tespit edileceği açık ve net biçimde tabir edilmediğinden belli ve öngörülebilir nitelikte bir düzenleme içermeyen kural yasallık unsuruna aykırıdır” denildi.
KİMLİK DENETİMİ KÜLFET DEĞİL
AYM ayrıyeten, bekçilere, “suç işlenmesi, cürmün faillerinin yada aranan şahısların kimliklerini tespiti ile mevcut ve mümkün tehlikeleri önleme” emeliyle şahısları durdurma ve kimlik tespiti yetkisi veren düzenlemenin iptal talebini ise reddetti. Bekçilere verilen bu yetkinin kendi bölgeleri ve kimlik sorgulama ile sonlu olduğu belirtilen kararda, düzenlemenin şahıslara ağır bir külfet yüklemediği kaydedildi. Bekçilere, kimlik yada evrak göstermekten ve açıklamada bulunmaktan kaçınan ve palavra beyanda bulunulması nedeniyle kimliği belirlenemeyen şahısları “tutma” yetkisi veren düzenleme de Anayasa’ya ters bulunmadı.
SİLAH KULLANMA YETKİSİNE ONAY
Yüksek Mahkeme, bekçilere silah kullanma yetkisi verilen düzenlemenin iptali talebini de reddetti. Ret kararının münasebetinde, bekçilere bu yetki verilirken Polis Görev ve Salahiyet Kanunu’na atıfta bulunulduğu belirtilerek, “Saldırıları etkisiz kılmak ve hakkında tutuklama, gözaltına alma zorla getirme yahut yakalama buyruğu verilmiş şahısları ya da kabahat üstü halinde şüphelileri yakalamak gayesiyle silah kullanılabileceğinin karar altına alındığı, böylelikle yetkinin veriliş hedefine ters ve orantısız biçimde kullanılmasını engelleyecek garantiye yer verildiği görülmektedir” denildi.